شاید تا کنون کلمه ی ارگونومی یا معادل فارسی آن مهندسی انسانی به گوشتان خورده باشد. این کلمه منشاء یونانی داشته و از دو واژه ارگو به معنی کار و نوموس به معنی انسان تشکیل شده، اما فلسفه ارگونومی چیست؟ مفهوم کاربردی آن چیست؟ اصولا چگونه می توان از این دانش و برای چه کسانی می توان استفاده کرد؟ 

ارگونومی علم چند شاخه ایست که اصلاح و بهينه سازي محيط، مشاغل و تجهيزات  را به گونه ایي كه موارد اخير متناسب با محدودیتها وقابليت افراد بوده بیان می کند و دو هدف كلي ارتقاء سطح سلامت و همچنين بهره وري  را در محیط کار دنبال می کند.

به زبان ساده علمی برای مطابق نمودن شرایط محیط کار با شرایط جسمانی و روحی انسان می باشد. چنانچه اصول  ارگونومی در محیط کار رعایت شود انسان کمترین صدمه را خواهد دید و فرسودگی های شغلی دیرتر رخ می دهد و رشد آن متوقف شده ویا از بین خواهد رفت.

انسانها بزرگترین سرمایه های هر واحد کاری در هر ارگان، سازمان یا نهاد و مجموعه  کاری هستند، برای همین سالم و سلامت نگه داشتن نیروی کار، در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته و مدیران مجموعه های کاری امروزه راحت تر این مساله را پذیرفته اند و در خرید وسایل و تجهیزات و تسهیلات محیط کار و مشاوره های مهندسان ارگونومی  مقاومت کمتری از خود نشان می دهند. 

گستره این علم محدودیتی نمی شناسد و انسانها در هر حالتی حتی استراحت و تفریح نیازمند رعایت اصول ارگونومیکی می باشند. در هر سن و در هر لباس و شاغل یا بیکار می بایست مراقب چگونگی وضعیت بدن بود. 

ما در این قسمت با توجه به این گستردگی قصد داریم به رعایت ارگونومی در قسمت های اداری و کارهای نشسته بپردازیم. 

از شایعترین شکایات شاغلین در کارهایی که به صورت نشسته انجام می شود دردهای اسکلتی و عضلانی ناشی از کار می باشد که به عنوان  MSDS از آن  نام  می برند. عدم رعايت اصول ارگونومي موجب آسيب هاي اسكلتي عضلاني ميگردد.

عضلات                                      

تاندون ها

اعصاب

رباط ها

ليگمانها

غضروف

سيستم عصبي

MSDs ميتواند بر روي بسياري از اندام هاي بدن از جمله اندام هايي نظير پشت، گردن، شانه ها، دستها و پاها اثر بگذارد. از نشانه های این اختلالات به  گرفتگي عضلانی درد، بي حسي، احساس سوزش و خارش، التهاب و سفتي مفاصل ،كاهش دامنه حركت در مفاصل  اشاره کرد.

در قسمت های اداری بعضا به دلیل انجام حرکات تکراری، بيماريهاي تروماي تجمعي و صدمات ناشي از استرسهاي تكراري براندامها (انگشتان دست، مچ ،عضلات پشت وشانه و باز و گردن..) به چشم می خورد.

شاید برای خود شما هم پیش آمده باشد، هنگام کار با کامپیوتر یا لب تاب و تب لت  وموبایل ها، نیز به دلیل انجام حرکت تکراری، حالت مور مور شدن و بی حسی در انگشتان دست و گرفتگی عضلات گردنی یا پشتی را احساس می کنید.

از جمله عواملی که  بر قدرت این تنش های عضلانی می افزاید و باعث پیشرفت بیماری‌ های اسکلتی و عضلانی می شود، وضعيت نامناسب بدن، حركات تكراري، اعمال نيروي زياد، استرسهاي تماسي و ارتعاش می باشد.

در اینجا به چگونگی اثر این عوامل می پردازیم.

وضعیت نامناسب بدن در حین کار مهمترین علت در بروز این اختلالات برای کارهای نشسته و اداری است. بطوريكه انجام كار در وضعيت هاي بدني نامطلوب يك ريسك فاكتور براي  MSDs به شمار مي رود.

وضعيت نامناسب بدن عبارتست از وضعيتي كه در آن بدن در حالت خمشي و يا پيچشي كار كند ويا دستها بالاي سر قرار گرفته و بازوها بالاي شانه ها قرار گرفته باشند.

حرکات تکراری نیز عامل مهم و بسیار موثری بوده، در برخي مشاغل ممكن است نياز به انجام حركات مشابه دردفعات متعدد باشد، حركات تكراري باعث تحريك تاندون ها و افزايش فشار بر روي اعصاب  مي شود.شاغلین واحدهایی چون (تایپیست ها، آزمایشگاههای طبی و تشخیصی،کارگران بسته بندی...) و همه کسانی که مجبور به انجام حرکات تکراری هستن به وسیله هر قسمتی از بدن (دست، پا، سر) بیشتر دچار این بیماریها خواهند شد.

وارد کردن نیرو 

وارد کردن نیرو نیز یکی از علل بروز این بیماریهاست. نيرو عبارتست از مقداري از تلاش عضلاني كه براي انجام كار صرف مي شود. مصرف مقدار بيش از حد نيرو مي تواند منجر به خستگي و آسيب فيزيكي به بدن شود. در مشاغلی که با حمل بار نیز سرو کار دارند این اتفاق بیشتر رخ خواهد داد.و توان فیزیکی در استخدام این گونه افراد بایستی به عنوان یک فاکتور مهم در گزینش های پیش از استخدام در نظر گرفته شود. 

هر چند که ارگونومی برای این مشاغل نیز راه کارهایی داشته و توصیه می کند از وسایل کمکی استفاده شود. اما توجه به توانایی خود شخص برای تناسب با کار بسیار مهم  بوده و ضرورت واجب دارد.

دو نوع استرس تماسی وجود دارد به عنوانهای استرس تماسی داخلی و استرس تماسی خارجی

استرس تماسي داخلي: اين نوع استرس، وقتيكه يك تاندون، عصب يا رگ خوني كشيده شده يا حول استخوان يا تاندون خم شده باشد اتفاق مي افتد.

استرس تماسي خارجي: اين نوع استرس، وقتيكه قسمتي از بدن با يك شيء سخت يا تيز مانند لبه يك ميز تماس داشته باشد اتفاق مي افتد.

علت دیگر ریسک فاکتورهای فردی برای دچار شدن به این بیماریهاست. در خود فرد ممکن است ویژگیهایی وجود داشته باشد، که شخص را برای دچار شدن به این بیماریها  و همچنین پیشرفت بیماری مستعد تر نماید.

اين ريسك فاكتورها عبارتند از: شرايط فيزيكي، استرسورهاي فيزيولوژيكي، جنس، سن، ابعاد بدن، وضعيت پزشكي

مهمترین نکته در کارهای اداری و نشسته، داشتن صندلی متناسب ارگونومیکی برای شخص می باشد و فضای میز کاری بایستی طوری طراحی شده باشد که شخص کمترین خستگی را در بدن احساس کند. 

1) دست، مچ و آرنج بايد در امتداد خط مستقيم قرار گرفته وتقريبا حالتي موازي با كف اتاق داشته باشند.

2) سر بايد هم سطح با تنه و يا اندكي متمايل به جلو قرار گيرد، به عبارت ديگر سر و تنه در يك امتداد باشند.

3) شانه ها، بايد كاملا راحت باشند و بازوها نيز به شكل طبيعي و آزاد خود در دو طرف بدن قرار گيرند. 

4) آرنج ها، بايد نزديك بدن قرار گيرند و زاويه اي كه با بازوها مي سازند حدودا 90 تا 120 درجه باشد.

5) پاها، كاملا بر كف اتاق ويا روي زير پايي قرار گيرند. 

6) كمر، بايد در حالتي كه فرد صاف نشسته و يا به سمت عقب تكيه داده است كاملا با تكيه گاه حمايت گردد، داد باشند.

7) ران ها و ناحيه باسن، بايد كاملا توسط نشيمنگاه صندلي حمايت گردد وبه طور كلي در حالتي موازي با كف اتاق قرار گيرند.

8) زانوها، بايد حدودا در همان ارتفاع باسن قرار داشته باشند و پاها نيز اندكي به طرف جلو متمايل شوند.

چند روش برای  قرار گرفتن در وضعیت مناسب بدنی در حین کار 

وضعيت نشسته با كمر راست كه تنه وگردن تقريبا بصورت عمودي و در يك امتداد قرار دارند و پاها  از قسمت ساق پا به پایین به حالت عمودي هستند.

 

يك حالت ديگر براي كار كردن در وضعيت نشسته حالتيست كه ارتفاع كفل بالاتر از زانوها قرار گرفته و زاويه بين رانها و تنه بيشتر از 90 درجه می باشد.

 

در حالت نشسته با تكيه به عقب که در آن تنه و گردن در يک امتداد بوده و زاويه تنه با رانها بين 105 الي 120 درجه مي باشد.

لازم است در مورد نرمش های حین کار و حرکات ارگونومیکی در فواصل کاری اشاره ای داشته باشیم. در مهندسی انسانی بر انجام فعالیت های نرمشی در حین کار تاکید بسیار شده ،این حرکات به هیچ وجه وقت گیر نبوده و درعین حال بسیار مفید هستند و باعث پیشگیری از بروز بیماریهای ناشی از کار خواهند بود. مهم تر اینکه به هیچ وسیله و شرایط مکانی پیچیده ای برای انجام آنها نیاز نیست. برای بیان ساده تر از تصاویری به همراه مدت زمان لازم برای انجام این حرکات کمک میگیریم، توصیه می شود در هر شغلی که هستید انجام این حرکات در طول روز را فراموش نکنید.