شاید تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا ریال ایران همواره در مسیر بی‌ارزش شدن است؟ و از خود پرسیده باشید که علت اصلی این سیر بی‌ارزشی ریال در طول ۵۰، ۶۰ سال اخیر چیست؟ در این نوشتار کوتاه، این موضوع بررسی می‌شود.
اولا بدیهی است که با توجه به پیوستگی و درهم تنیدگی موضوعات سیاسی و اقتصادی، می‌توان دلایل متعددی برای بی‌ارزشی ریال ارائه کرد. مثلا بدون شک تحریم‌های نفتی و بانکی دهه‌ی ۹۰، در تسریع بی‌ارزشی ریال بسیار موثر بوده‌اند. پس تحریم را می‌توان یکی از عوامل موثر در بی‌ارزشی ریال دانست.
اما نکته‌ی مهم این است که ریال ایران نه تنها در یک دهه‌ی اخیر (که شدیداً تحریم بوده‌ایم)، بلکه قبل از آن نیز دائما در مسیر بی‌ارزشی بوده‌است. لذا تحریم به تنهایی نمی‌تواند دلیل قانع کننده‌ای برای کاهش ارزش ریال باشد.
نگارنده، اصلی‌ترین دلیل را در عدم استقلال بانک مرکزی و رشد سرسام‌آور نقدینگی می‌داند. مسلماً شاید دلایل دیگری نیز موثر باشند؛ اما اصلی‌ترین و ریشه‌ای‌ترین آن‌ها؛ عدم استقلال بانک مرکزی و چاپ پول بدون پشتوانه بانک مرکزی است. سایر عوامل و دلایل نیز می‌توانند سرعت بی‌ارزش شدن ریال را افزایش دهند. مانند تحریم که در دهه‌ی اخیر سرعت بی‌ارزشی ریال را چند برابر کرده‌است.
نکته این است: وقتی بانک مرکزی مستقل نیست و رییس این بانک منصوب رییس دولت است؛ هرگاه بودجه‌ی دولت با کسری‌ای مواجه شود، از بانک مرکزی می‌خواهد که ماشین چاپ پولش را روشن کند و کسری بودجه‌ی دولت را تامین کند. تکرار این چرخه، موجب رشد سرسام‌آور نقدینگی شده و تورم را در جامعه به شدت افزایش می‌دهد. این چرخه مانند این است که دولت دائماً در جیب ملت دست می‌برد و با کاهش قدرت خرید مردم، کسری خود را جبران می‌کند!
جالب است که حدود چند هفته پیش نیز دکتر منوچهر همتی، رییس کل بانک مرکزی در اظهاراتی کم سابقه همین موضوع را تایید کرده بود! وی، گفته بود: «در سال ۹۸ و ۹۹ بخش‌هایی از بودجه دولت از طریق درآمد‌های تسعیر صندوق توسعه ملی تأمین شد که به زبان ساده‌تر به معنای چاپ پول است که نتیجه‌اش تورم خواهدبود. (به نقل از برنامه تلویزیونی نگار)
از اظهارات صریح و شفاف رییس کل بانک مرکزی می‌توان نکته‌های بدیعی برداشت کرد. اول این‌که حضور و مداخله دولت‌ها در اقتصاد ایران به شدت انعطاف‌پذیر و غیرقابل کنترل است. به زبان ساده‌تر، یعنی در زمینه‌ی چاپ پول بدون پشتوانه، هرچه بخواهند، می‌توانند بدون حساب رسی انجام دهند و کسری خود را از جیب ملت، جبران کنند. بدیهی است که حفره‌های قانونی این شیوه حضور و مداخله به‌راحتی به دولت‌ها اجازه می‌دهد دلایل بزرگ‌ترین مصیبت فعلی اقتصاد ایران، یعنی تورم ویرانگر را وارونه جلوه دهند.
دوم این‌که مشکل تاریخی عدم استقلال بانک مرکزی ایران در ۶۰ سال اخیر هم‌چنان پابرجا و خسارت بار است. در واقع بانک مرکزی حیاط خلوت دولت‌ها محسوب می‌شود.
دکتر مصطفی شکری/ دکترای اقتصاد بین الملل
سرچشمه : سیمره‌ی 573 (29 فروردین 1400)
دسته بندی: اخبار / اخبار اقتصادی
آدرس کوتاه خبر:
