محوطه تاریخی بنای پل کَلَهُرد یا کَلَهُرت معمولان که گاه به آن کَلَهُر نیز می گویند در یک کیلومتری شمال شهر معمولان بر رود کشکان احداث شده است. این پل در 60 کیلومتری جنوب غربی خرم آباد قرار دارد. باید دانست که به دلیل وضعیت ژئومورفولوژیک این مکان، همواره مورد استفاده بشر برای عبور از رودخانه بوده و آثار اندکی از پلسازی دوره ساسانی دراین محدوده باقی مانده است.

 اما آنچه که فعلا در چشم انداز ما قرار می گیرد، نماینده گونه ای خاص از معماری قرن چهارم هجری این سرزمین به شمار می آید،که از عمر آن بالغ بر یکهزار و سی و پنج سال گذشته است. ارزش مکانی این اثر، علاوه بر شاهکار پلسازی، راه دستکند کَلَهُرد است که در شکل دهی هویت این گذرگاه نقش مهمی ایفاء می کند.

همچنین اهمیت و ارزش فرهنگی کتیبه های پل معمولان بر فراز راه دستکند علاوه بر ارزش های زمان شنانه و تاریخی آن به عنوان جزئی از یک کل به این مجموعه معماری بزرگ و عناصر مذهبی و قومی موثر در خلق آن، معنا بخشیده اند.

پل کلهرت و راه دستکند آن یکی از مهمترین بناهای عام المنفعه در سرزمین لرستان است که در مسیر کاروان های حجی در دوره بدر بن حسنویه اعتبار و ارزش خاصی داشته و سختی راه بر زائران و دشواری سفر به عالی ترین اماکن مذهبی را آسان کرده است.

بر صخره های دو سوی پل کلهر دو لوح سنگی همانند با پنج سطر به خط کوفی مورق نقر شده لوح شرقی بر اثر ایجاد تونل شمالی در عصر پهلوی دوم نابود شده، اما لوح غربی هنوز برجاست.

در لوح غربی که بر فراز جاده دستکند چشم نوازی می کند. دو قاب در دیواره عمودی کوه کنده شده است. قاب اول لوحی نانوشته که سطح تسطیح آن دچار ترک و شیار شده و رها شده است، ابعاد قاب ننوشته صدوسی در هشتادوهشت سانتیمتر است.

به فاصله حدود بیست سانتیمتر از لوح مذکور کتیبه غربی پل قرار دارد. اندازه قاب کتیبه غربی حدود صد و دو در نود وهشت سانتیمتراست. تقریباً تمام عبارات و سطرهای کتیبه حفظ شده و کلیت مضمون آن با لوح شرقی که متاسفانه در زمان ایجاد تونل و راه سراسری از بین رفت، مشابهت کاملاً یکسانی دارد.

 هر چند با از بین رفتن کتیبه ضلع شرقی خلع یکی از عناصر جان بخش به این بنا احساس می گردد، اما همچنان کتیبه همسان غربی به عنوان حافظ بخش مهمی از تاریخ  ساخت پل و درک اندیشه های سازنده آن ارزش زیادی دارد. این کتیبه ها به زبان عربی و با بیانی خوش و با خط زیبای کوفی مورق بر روی صخره نوشته شده است.

این جفت لوح سنگی نخستین کتیبه های برجای مانده از بدر بن حسنویه، فرزند و مشهورترین فرد از خاندان حسنویه است. بدر شاپورخواست (خرم آباد امروزی) را مرکز حکومت خود قرار داد و بر سراسر کوهستان از جندی شاپور(نزدیک دزفول) تا شرق بین النهرین حکمرانی می کرد او به پاس خدمتی که به دیلمیان کرده بود توانست قدرت خود را حدود سی و پنج سال(از سال سیصدو شصت و نه تا چهارصد و پنج هجری قمری) حفظ نماید.

تاریخ کتیبه معمولان قریب چهار سال پس از به قدرت رسیدن او را خاطر نشان می کند. مضمون کتیبه چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم/ هذا ما امر ببنائه الامیر الاجل/ ابوالنجم بدر بن حسنویه بن الحسین/ اطال الله بقائه ابتغا ثواب الله عز و جل/ فی سنه اربع و سبعین و ثلثمائه اثابه الله علیه ترجمه: بسم الله الرحمن الرحیم/ این (است) آنچه به ساخت آن فرمان داد امیر والامقام/ ابوالنجم بدربن حسنویه بن الحسین/ که خداوند زندگانی اش را دراز کند به امید ثواب خداوند عز و جل/ در سال 374 خداوند او را پاداش دهد.

در این متن او عبارت «هذا ما امر ببنائه» را آورده است که در کتیبه های بعدی او هم تکرار می شود. با اینکه این نخستین کتیبه بدر است، اما او در انتخاب متن و اجرا بسیار سنجیده و اندیشیده است. از جمله اینکه با کلمات پایانی سطر دوم و چهارم نوعی سجع ساخته اند: «امیر الاجل» و «عز و جل». دو بار از پاداش و ثواب الهی یاد کرده اند(«ابتغاء ثواب الله» و «اثابه الله علیه»)که نشان از عام المنفعه و خیر بودن کار است. بدر در کارهای خیر شهرتی داشت.

در طول حکومت سی و پنج ساله اش موقوفاتی در حمایت از عالمان و مستمندان و یتیمان و زائران خانه خدا مقرر کرده بود. ابوشجاع تاریخ نویس معروف می نویسد: او راههای کوهستانی را آباد کرد و پل ساخت و با اختصاص موقوفات کلان، آسایش زائران گذرنده از سرزمینش را فراهم نمود.

پی نوشت دکتر پرویز: گویا در یادداشت های پروفسور کرامرز در مجموعه مربوط به کتیبه های عربی در سال هزار و نه صد و یک میلادی به کتیبه پل کلهر اشاره شده است.شاید دومرگان دست نوشته ای از این پل به او داده که من دقیقا مطمئن نیستم. اما سِر آرنولد ویلسن، افسر بریتانیائی در زمره اولین افرادی است که این پل را شناخت. نوشته های ارنست هرتسفلد در مورد این پل و راه دستکند آن بسیار ارزشمنداست.

هرتسفلد که در زمان بازدید از این اثر، در سال هزار و سیصد هفت شمسی رضا شاه را در سفری از خرم آباد به پل کلهرت همراهی می کرد، اطلاعات مهمی در مورد این پل و توصیف دقیقی در باستان شناسی ایران گزارش هرتسفلد را بارها مورد استناد قرار دادهاند. بطور مثال افرادی چون پوپ و گروهمان طرح های شخصی هرتسفلد را در رابطه با این پل را منتشر کردند. ویلهلم ایلرس به عنوان یک مورخ  و کتیبه شناس شناخته شده اطلاعات میدانی مفیدی در مورد «پل کلهرممولان» ارائه داده است.

حمید ایزدپناه پژوهشگر پر انرژی و مشتاق لرستانی در سال هزار و سیصد و چهل و پنج شمسی در مجله یغما و متعاقب آن در کتاب « آثار باستانی و تاریخ لرستان» اطلاعات ارزشمندی را در مورد پل کلهر انتشار داد که تصاویر او به غنای تحقیقات در مورد این اثر کمک می کند. پس از او منوچهر ستوده نیز در مجله انجمن شرق شناسان آلمان(ZDMG) گزارشی در باره کتیبه پل ارائه داده است. همچنین شیلابلر با دقت بسیار شرح کاملی از کتیبه پل معمولان را منتشر کرد که گزارش من متکی به اوست.

نگارنده (احمد پرویز) به تمامی این منابع اطلاعاتی توجه نمود و به مطالعه این بنای تاریخی متکی بر برداشت ها و رولوه تمامی قسمت های آن پرداخت، و ضمن توصیف عمومی پل، فن شناسی و گونه شناسی ساختمان پل را مطرح کرد