تونل کُلُهُرت معمولان
حوادث تونل کُلُهُرت معمولان و محوطه های اطراف آن در سال 1306 هجری شمسی
ما از طریق گزارش های روزنامه ستاره ایران در اواخر تیر ماه سال 1306 هجری شمسی مطلع می شویم که تلاش مقامات دولتی برای احداث و تسطیح جاده خرم آباد به دزفول نیز با پاره ای مقاوت های محلی روبرو گردیده است. لهذا وزرات فوائد عامه به سرپرستی کلنل موریس از وزرات جنگ خواست که برای حفاظت از عملیات راهسازی، قوای نظامی مستقر در خرم آباد را افزایش دهد.
تونل معمولان در حال ساخت بود و راه دره دراز و تنگ زاهد شیر به سمت خرم آباد کاملا نا امن بود و اتومبیل ها، مکرر طرف شلیک واقع می شدند. تقی خان سپهوند (بیرانوند) هنگامی که قصد داشت یک سرگرد مجروح ارتش را کمک کند تیر خورد و کشته شد. مریض خانه های خرم آباد مملو از مجروحین بودند و وحشت عجیبی در خرم آباد حکمفرما بود.
راهسازها تعطیل کرده و آلات و ادوات مهندسی را به شهر آورده اند. اختلال در راه سازی تا بیست و هشتم آبان1306 شمسی جسته و گریخته ادامه داشت. پل کُلُهُرت معمولان و اطراف آن آخرین نقطه راه شوسه لرستان مکانی است که می خواهند در آنجا تونل بزنند و لوازم آن حاضر شده است.
یک پُست نظامی عبارت از دوازده نفر در این نقطه مستقرند. مسافت بین پل کُلُهُرت و اردوی فرمانده چهار فرسخ فاصله دارد.(فرمانده کل با قوای همراه در مکان معروف به سرخدم مستقر است) دزدی در اطراف اردوی او بیداد می کند. زد و خورد بین نظامیان و الوار یاغی و الوار مطیع رخ می دهد و همه چی در هم است.
کرنگ های طایفه ویسکرم در لبه کشکان غارت می شوند. با اینحال راهسازان مشغول کارند هنوز اتفاقی برای آن ها رخ نداده است. قریب شصت نفر سنگ بر آذربایجانی که در شکست کوه و سنگ در راهسازی آن صفحات تعلیماتی گرفته اند به خرم آباد وارد و به کشکان رفتند. اجرت روزی 8 الی 12 قران دارند. (اما گفته شده کارگران عادی در تونل معمولان روزی 2 قران حقوق دارند) برنج نیز ارزان شده و از منی سه قران و نیم به دو قران و نیم در آمده است.
مسیو چرنیسکی مهندس تونل معمولان در آنجا سخت مشغول کار بود. لرها به او پیغاماتی می دهند که شما را برای گفتگو دادن عمله و کنترات راه باید ملاقات کنیم. از این نقطه امروز حرکت نکنید. ولی بعضی از دوستان مشارالیه را مطلع می کنند که خیال الوار دستگیری شماست.
از حُسن اتفاق ایشان حرکت می کنند. به فاصله ده دقیقه الوار با جمعیتی قریب دویست نفر به آن نقطه می ریزند نظامیان تا عصر دفاع می کنند. فشنگ آنها تمام می شود. ناچار تسلیم شده و تفنگ ها را به الوار می دهند. جمیع اثاثیه و آذوقه ی نظامیان و راهسازان ممولان از چادر تا بیل و کلنگ و قند و چای و برنج و روغن به غارت رفته یک نفر نظامی تیر می خورد.
میرزاعلی خان قائم مقامی تحویلدار راه که حامل وجه نقد جهت تأدیه ی اجرت و حقوق عملجات بود چون در کشکان واقعه را می شنود رفتار عاقلانه نموده و مراجعت می کند. مسیو چرنیسکی هم حالا در خرم آباد است. در آنسوی معمولان هنوز اقدامات نظامی برای جلب علی محمد خان طرحانی پسر نظرعلی خان عقیم مانده و با عده ی خود در کوه های اطراف متواری است.
سوم ماه آذر به راهسازان جاده کشکان جهت حفظ انتظام سرکشی می شود. لرها بلندی ها را در اختیار دارند و چهار نظامی را می کشند و گلوله شان از سینه ستوان جهانشاهی عبور می کند. تمام اسب های راهسازان و اموال عمله جات کشته یا ربوده می شود. فقط اسب اسمعیل اوف راهساز باقی می ماند. چادرهای راهسازان را پاره پاره کرده با گلوله سوراخ سوراخ کردند چادرهای انگلیسی خوب بردند دویست زبز که برای کشیدن کل راهساز بود و از قرار معلوم هر یک در حدود سه تومان جهت دولت تمام شده جمع کرده آتش زده بیل و کلنگ و اثاثیه تماماً رفته.
تبریزی های سنگ بُر که سابقا عرض شد جمعاً لخت شده و کتک زیاد خورده و به شهر آمده اند. یکی از الوار که گویا عمله ی راه هم بوده یک مقدار زیادی کاغذهای راهسازان را برداشته به خیال غارت یا اسکناس فرار می کند در این بین تیر می خورد تا وقت مردن کاغذ ها را رها نکرده حقوق مهرماه را اجرت طلبکار از اداره است.
روس ها و ارمنی های راه با مواجب های گزاف که می گیرند و منافعی که می برند عجالتاً به این بهانه همگی در خرم آباد راحت نموده اند حقیقتاً مخارجی که در راه می شود عجب دارد مثلاً هر دفعه که اتومبیل از خرم آباد به کشکان می رود برای اتومبیل خود دو پوت بنزین و یک قوطی روغن می گیرند در صورتی که هشت فرسخ است و راه صاف.
شنیده می شود اتومبیل چی ها علاوه بر ماه هفتاد تومان مواجب ماهی هشتاد تومان متجاوز از این هم فایده دارد و از این قبیل سهل انگاری بسیار است. جمعیتی از سادات حیات الغیب و ریش سفیدان آن اطراف نزد حسن آقا خان سرهنگ آمده سرهنگ هم به آن ها گفته باید دوازده تفنگی را که از پُست کلهر چند روز قبل برده اند بیاورند آن ها هم تعهد کرده اند.
این جنگ خیلی سخت بوده است. از اداره قشونی به راهسازها اطلاع دادند که در آن حدود پست های نظامی برقرار شده باید رفع تعطیل نمود مشغول کار گردند. یک نفر از آذربایجانی های سنگ بُر که کتک زیاد خورده چند دنده او شکسته از طرف اداره راه نزد دکتر حفظ الصحه جهت معالجه فرستاده اند ولی زیر انداز و بالا پوش هیچ ندارد و لخت است.
دیگر تازه نیست هوا سرد شده علائم بارندگی هویداست دوازده بهمن هزار و سیصد وشش کلنل موریس رئیس اداره کل طرق و شوارع (وزارت فوائد عامه) که برای بازدید راه به جایدر آمده بود به حضور بندگان حضرت اجل شرفیاب شده در موضوع راه عقیده دارد که لا اقل شش ماه دیگر کار راه به طول خواهد انجامید.
کلنل موریس روز بعد پس از گرفتن اطلاعات راجع به وضعیت راه برای بازدید خط کشکان از تنگ خرسدر الی تنگ کِله هُر با ده نفر سوار و یک نفر معین نایب از فوج مختلط منصور در ساعت یازده و نیم صبح حرکت نمود
دکتر احمد پرویز/ باستان شناس پلدختری
دسته بندی: یادداشت / سایر یادداشت ها
آدرس کوتاه خبر:
